Sut allwn ni sicrhau mynediad at ofal llygaid diogel ac effeithiol i bawb?
Mae ein harolwg blynyddol o ganfyddiadau’r cyhoedd yn parhau i ddangos bod y rhai sydd â marcwyr bregusrwydd (h.y. ar incwm isel, ag anabledd, neu’n mynd trwy ddigwyddiad bywyd anodd) yn sylweddol llai tebygol o fynd am brawf golwg bob dwy flynedd ac yn gyffredinol maent yn llai bodlon pan fyddant yn mynd.
Mae ein hymchwil profiad bywyd yn rhoi cipolwg newydd inni ar pam y gall pobl â gwendidau ei chael hi'n anodd cael mynediad at wasanaethau gofal llygaid – a beth y gellir ei wella o bosibl i'w cefnogi.
Gall rhwystrau wrth gael mynediad at wasanaethau arwain at ganlyniadau iechyd gwaeth, gan gynnwys colli golwg y gellir ei osgoi, i rai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn y gymdeithas. Gall hefyd waethygu'r pwysau a roddir ar ofal eilaidd os caiff diagnosisau eu gohirio oherwydd nad yw cleifion yn cael mynediad at wasanaethau yn gynnar mewn gofal sylfaenol.
Un rhwystr allweddol yw'r canfyddiad o iechyd llygaid. Yn gyffredinol, roedd cyfranogwyr yr ymchwil yn ystyried iechyd llygaid yn flaenoriaeth isel ac roedd ganddynt ddiffyg ymwybyddiaeth o amlder a manteision profion rheolaidd. Ar ben hynny, roedd diffyg gwybodaeth y gallai profion hefyd helpu i nodi problemau ehangach fel pwysedd gwaed uchel neu ddiabetes. Gwelwyd dirywiad yn y golwg fel y prif ysgogydd i gael prawf, ond roedd gan lawer oddefgarwch uchel ar gyfer hunanreoli unrhyw newidiadau.
Doeddwn i ddim yn sylweddoli y dylech chi fynd bob dwy flynedd. Dydy o ddim yn dweud hynny wrthych chi ar unrhyw hysbysebion, ydy o?
Roedd cost yn rhwystr sylweddol arall. Clywsom fod y rhai â gwendidau yn teimlo'n anghyfforddus yn ymweld â busnes optegol oherwydd pwysau i brynu a diffyg tryloywder ynghylch prisio. Roedd diffyg ymwybyddiaeth hefyd ynghylch unrhyw gymorth ariannol a allai fod ar gael iddynt, er enghraifft talebau'r GIG.
Roeddwn i'n arfer teimlo ychydig o bwysau ynglŷn â phrynu sbectol oherwydd, wel, byddem ni'n meddwl, ydy'r merched hyn ar gomisiwn?
Roedd profiadau negyddol blaenorol, yr oedd y rhai â gwendidau yn fwy tebygol o'u cael, yn rhwystr arall iddynt ddychwelyd. Teimlai rhai fod bod mewn amgylchedd manwerthu yn ddigalon neu'n fygythiol oherwydd y teimlad ei fod yn 'rhy agored' ac o 'gael eu gwylio' a oedd yn wahanol i amgylcheddau gofal iechyd mwy traddodiadol eraill fel meddygfeydd teulu neu ysbytai. Teimlai'r rhai â gwendidau cudd fel cyflyrau iechyd meddwl yn benodol ddiffyg cefnogaeth oherwydd nad oedd eu gwendidau yn hawdd eu hadnabod.
…Gall fod yn frawychus…oherwydd yn amlwg dydych chi ddim yn gwybod beth i'w ddisgwyl pan gyrhaeddwch chi yno. Ydych chi'n gweld yr un person? Mae'r un hon yn gwneud y prawf yna. Yna mae rhywun arall yn gwneud hynny. Ac yna mae'r pethau chwyddedig yn eich llygaid.
Gobeithiwn y bydd yr ymchwil hwn yn helpu i roi cipolwg newydd ar ymyriadau effeithiol i lunwyr polisi wrth leihau rhwystrau i gael mynediad at wasanaethau gofal llygaid. Er bod y mater yn amlochrog, gellir gweithredu llawer o'r atebion a nodwyd gan gyfranogwyr yr ymchwil yn hawdd. Er enghraifft, gallai busnesau wneud mwy i hyrwyddo manteision profion rheolaidd, gofyn i gleifion am anghenion ychwanegol yn ystod y broses archebu, a chynnig apwyntiadau mwy teilwra i'r rhai sydd â gwendidau.
Fel sector, mae'n bwysig ein bod yn gwrando ar y straeon unigol a amlygwyd yn ein hymchwil ynghylch pam mae'r cleifion mwy agored i niwed hynny yn ei chael hi'n anodd cael mynediad at wasanaethau gofal llygaid. Mae lleihau anghydraddoldebau iechyd a gwella canlyniadau iechyd yn flaenoriaeth allweddol yng nghynllun iechyd 10 mlynedd newydd y Llywodraeth, ac fel sector dylem sicrhau ein bod hefyd yn cyd-fynd â'r nod hwn.
Rydym wedi ymrwymo, yn ein strategaeth gorfforaethol newydd, i greu gwasanaethau gofal llygaid tecach a mwy cynhwysol, a rhaid inni sicrhau bod y gweithlu yn croesawu ac yn cefnogi cleifion â gwahanol fathau o fregusrwydd yn effeithiol ac yn dosturiol. Rydym wedi cryfhau ein safonau i adlewyrchu hyn ac rydym yn ymgynghori ar ganllawiau ategol. Fodd bynnag, fel sector dylem herio ein meddwl ynghylch a oes mwy y gallwn ei wneud i hyrwyddo iechyd, diogelwch a lles y cyhoedd fel y gall pawb gael mynediad at ofal llygaid diogel ac effeithiol.
